Хөвсгөл Аймгийн Орон нутгийн хөгжлийн сангаар 2014 онд хийх хөрөнгө оруулалт

 

 

Монгол улсын төсвийн тухай хуулийн дагуу  аймгийн “Орон нутгийн хөгжлийн сан”-аар ирэх 2014 онд санхүүжүүлэх хөрөнгө оруулалтын шинжтэй үйл ажиллагаануудын талаарх саналыг авах ажлыг зохион байгуулж байна.

 

Монгол улсын 2014 оны төсвийн тухай хуулиар Хөвсгөл аймгийн орон нутгийн хөгжлийн санд “Орон нутгийн хөгжлийн нэгдсэн сан”-аас батлагдаж ирэх төсвийн   60 хувийг  Монгол улсын төсвийн тухай хуулийн 59 дүгээр зүйлийн 59.2-т заасныг үндэслэн Засгийн газрын 2012 оны 30 дугаар тогтоолоор баталсан “Орон нутгийн нэгдсэн сан, орон нутгийн хөгжлийн сангаас олгох шилжүүлэг тооцох аргачлал”-ын дагуу сумдад хувиарлах юм.

 

Харин үлдэж буй 40 хувийг Төсвийн тухай хууль болон бусад хууль тогтоомжоор орон нутгийн төсвөөс санхүүжүүлэхээр тогтоосон чиг үүрэгт чиглүүлэн ирэх онд хэрэгжүүлэх хөрөнгө оруулалт, төсөл, арга хэмжээний жагсаалтыг аймгийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаар 2014 оны орон нутгийн төсөвтэй хамт хэлэлцэн батлах юм.

 

Иймд бидний хүргүүлж буй жагсаалтын талаар иргэд та бүхэн саналаа  2013 оны 08 дүгээр сарын 30-ны өдрийн дотор аймгийн Засаг даргын Тамгын газрын Хөгжлийн бодлогын  хэлтэст ирүүлнэ үү. Таны санал аймаг орон нутгийн бүтээн байгуулалтанд чухал хувь нэмэр оруулана гэдэгт бид итгэж байна.

 

 

 

ХӨГЖЛИЙН САНГИЙН ХӨРӨНГӨӨР ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ТӨСӨЛ, АРГА ХЭМЖЭЭНИЙ ТАНИЛЦУУЛГА:

 

1. Аймгийн баяр наадмын талбай. Сүүлийн үеийн зураг төсвөөр  Наадмын талбайн  шинэчлэлийн ажлын зураг төсөв боловсруулах. Уг наадмын талбай нь Мөрөн сумын ард хэсэгт байрлах бөгөөд дараах хэв шинжийг тусгасан байна.

• 3000 хүний суудалтай, 207м х112.3м гэсэн харьцаа бүхий талбайтай.
• Төв асар нь 2 давхар сендвичэн барилгатай, 1-р давхартаа тус бүрдээ 50 хүний суудал бүхий 2 секцтэй, узелийн өрөөтэй, 2-р давхартаа 50 хүний суудалтай мөн үйлчилгээний өрөөтэй  Төв асар нь урдаа 2-р давхартаа хүндэтгэлийн тавцантай байна.
• Бөхийн асар нь 2 давхар сендвичэн барилгатай ба 1-р давхартаа бөхчүүдийн хувцас солих өрөөтэй, 2-р давхартаа 40 хүний суудалтай байна.
• Талбайн гол хэсэгт  гүйлтийн замтай.
• Үзэгчдийн сандал нь 9 эгнээтэй, 1-р эгнээ нь 1 м-ийн өндрөөс эхлэх ба сандлын доор үйлчилгээний павилонууд байрлана.
• Нийтийн бие засах газар болон талбайн гэрэлтүүлгийг бүрэн төлөвлөсөн байхаар төлөвлөж зураг төсвийг боловсруулна.

Хөвсгөл аймаг нь аялал жуулчлалын бүс нутгийн хувьд тус нутгаар амарах, дайран өнгөрөх дотоод, гадаадын жуулчдын тоо өсөж байгаа бөгөөд монголчуудын үндэсний баяр наадам болох улсын баярыг үзэхээр олон мянган хүн хүрэлцэн ирж байна.

2. Хог ялган ангилах, дахин боловсруулах үйлдвэр. Хөвсгөл аймгийн Мөрөн сум нь 10964 га нутагтай, 13 багтай, 2012 оны байдлаар нийт 37471 хүн ам, 10823 өрхтэй, үүнээс нийт өрхийн 95.8  хувь нь буюу 10400 өрх гэр хороололд, ердөө 4,2 хувь буюу 423 өрх нь орон сууцанд амьдардаг, Улаабаатар, Дархан, Орхоны дараа орох хүн амын төвлөрөл суурьшил бий болсон газар юм.

Аймгийн төвийн хувьд нэн тэргүүнд шийдвэрлэх шаардлагтай нэг зүйл бол хогны асуудал болоод байгаа бөгөөд  хог хаягдлыг эргүүлэн ашиглах, боловсруулах, хаягдал багатай дэвшилтэт техник, технологи нэвтрүүлэх замаар хог хаягдлын гаралтыг багасгаж, байгаль орчныг бохирдолтоос сэргийлэх, элдэв хортой нөлөөллөөс хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалах зорилгоор хог хаягдлыг бууруулах зорилтыг бодлогын хэмжээнд авч үзэж шийдвэрлэх нь нэн тэргүүний авч үзэх арга хэмжээний нэг болж байна.

Мөрөн сумын хэмжээнд энэ чиглэлийн үйл ажиллагаа эрхэлдэг нэг  байгууллага байдаг ба  2012 онд Мөрөн хотын Хот тохижилт үйлчилгээний төв нь ахуйн 27410 тонн, үйлдвэрийн 25434,9 тонн  нийтдээ 52845 тонн хогийг ачиж зайлуулсан ч энэ нь хогны асуудлыг бүрэн шийдэж чадахгүй байна.

Мөрөн сумын хэмжээнд хогийг цуглуулах, тээвэрлэх, булах, боловсруулах үйл ажиллагаанд олон улсын дэвшилтэт, шинэ технологийг нэвтрүүлэх замаар хог хаягдлын менежментийг сайжруулах, боловсронгуй болгох ажлыг шат дараалалтай хэрэгжүүлэх зорилгоор  “Пи Жи Эм” ХХК “Мөрөн  сумын хог хаягдлын шинэ менежмент” төслийг боловсруулан аймгийн удирдлагууд, Иргэний нийгмийн байгууллагууд,  иргэдийн дунд 2 удаа хэлэлцүүлэг зохион байгуулан тухайн төслийг бүх нийтээр дэмжин хэрэгжүүлэх зайлшгүй шаардлагтай гэж үзсэн.

3. Аймгийн төвийн үерийн далан. Аймгийн төв Мөрөн сумын зүүн хойд талаар үер ихээр их орж ирдэг тул үерийн хамгаалалт хийх шаардлагтай. Мөрөн сум нь зүүн тийшээ тэлж төвлөрөл ихэр бий болж байгаа бөгөөд тухайн бүс нутагт орон сууцны хороолол, сургууль, цэцэрлэг баригдахаар ерөнхий төлөвлөгөөнд тусгагдсан.

 

4. Мөрөн сумын доторх авто зам.  Сумын төвийн 7-дугаар багийн нутаг дэвсгэрээр нийт 2 км хатуу хучилттай авто зам. Тус зам нь онцгой байдлын хэлтсээс зүүн тийш Бүрэнхаан бага сургууль хүртэл тавихаар төлөвлөж байгаа бөгөөд зам нь 2 талаараа явган хүний зам гэрэлтүүлэгийн ажил давхар хийгдэнэ.

 

5. Хөвсгөл нуурын аялал жуулчлалын дэд бүтэц. /Эрчим хүч/ Хөвсгөл аймаг сүүлийн жилүүдэд аялал жуулчлал ихээр хөгжиж буй бүс нутаг бөгөөд дотоод, гадаадын аялагч жуулчдын тоо нэмэгдэж байна. Жуулчдын гол урсгал аялалын томоохон бүтээгдэхүүн болсон Хөвсгөл нуурын баруун эргээр жуулчдын баазууд төвлөрөн үйл ажиллагаа явуулдаг тухайн бүс нутагт эрчим хүчний шугам сүлжээнд холбогдоогүй учир эрчим хүчний шугам татах шаардлагтай байна.

 

6. Нутгийн аваргууд сургуулийн  150 хүүхдийн дотуур байр: Тус сургуулийн барилга нь анх 1979 онд АДХ-ын гүйцэтгэх захиргааны зориулалтаар баригдсан модон барилга. 2002 онд Ирээдүй 21 дүгээр зуун сургууль бага ангийн зориулалтаар ашиглаж эхэлсэн.  2010 оноос Нутгийн-Аваргууд сургууль хичээлийн байр, дотуур байр болгон ашиглаж байгаа. Өнөөдрийн байдлаар уг барилга  нь хуучирч муудан өмхөрч ашиглах боломжгүй болсоныг мэргэжлийн байгууллагын дүгнэлтээр тогтоож үйл ажиллагаа явуулах боломжгүй, нурах аюултай  гэсэн дүгнэлт гарсан. Хүүхдийн авьяас, спортыг дэмжих Засгийн газрын  бодлогын хүрээнд байгуулагдсан аймгийн анхны спортын сургууль болох Нутгийн-Аваргууд сургуулийг цаашид өргөжүүлж, аймаг орон нутгаас дэмжин ажиллах шаардлагатай байгаа. 2013 оны байдлаар тус сургууль нь төв хөдөөгийн 400 орчим спортын авьяастай тамирчин сурагч суралцаж тэдний 70 нь дотуур байранд амьдарч байна. Тус дотуур байранд Авьяас-8 сургуулийн хүүхдүүдээс мөн байрладаг. Иймд тус сургуулийн зориулалтын бус хуучин барилгыг буулгаж  газар дээр нь 320 хүүхдийн хичээлийн байр болон 150 хүүхдийн дотуур байр барих шаардлагатай байна.

Зураг төсөв нь хийгдсэн. Энэ сургуулийн хичээлийн болон дотуур байрны барилгыг шинээр барьсанаар аймгийн спортын авьяастай хүүхдүүдийг дэмжин хөгжүүлж, улсад болон тив дэлхийд гаргах амжилтыг дээшлүүлэх  боломж сургалтын орчин бүрдэх юм.

7. 8 дугаар цэцэрлэгийн их засвар: 1980 онд баригдсан 100 хүүхдийн ор бүхий цэцэрлэгийн барилга бөгөөд баригдсанаас  хойш их засвар хийгдээгүй. Хана цуурсан, дусаал гоождог. Хагарал үүсч ус дусдагаас болж цахилгааны утас гэмтсэн гал гарах аюултай болсныг мэргэжлийн байгууллагаас дүгнэсэн.  Байгуулагдсанаас хойш  мөн сантехникийн засвар хийгдээгүйн улмаас шугам хоолой зэвэрч цоорсон байнга ус алддаг, шал өмхөрч цөмөрсөн, мөөгөнцөр үүссэн .  2013 оны  байдлаар 160 хүүхэд хүлээн авч байгаа. 150 хүүхдийн ор бүхий өргөтгөл хийж, хуучин 100 хүүхдийн барилгыг засварлах. Зураг төсөв бүрэн хийгдсэн.

Өргөтгөл хийж хуучин барилгаа засварласанаар 250 хүүхэд хүлээх авах хүчин чадалтай болж өөрийн цэцэрлэгийн хамран сургах тойргийн хүүхдийн 90 хувийг цэцэрлэгт хамруулах боломжтой болохын зэрэгцээ, хүүхдийн сурч хүмүүжих таатай орчин бүрдэх юм.

 

8. 1-р цэцэрлэгийн их засвар: 1962 онд анх ашиглалтад орсоноос хойш их засварт ороогүй. Хана цуурсан, хагарал үүсч тааз нурсан. Хагаралын улмаас  өвөл дулаанаа их алддаг. Байгуулагдсанаас хойш  мөн сантехникийн засвар хийгдээгүйн улмаас шугам хоолой зэвэрч цоорсон байнга ус алддаг, шал өмхөрч цөмөрсөн, мөөгөнцөр үүссэн. 1936 онд баригдсан зориулалтын бус дүнзэн барилгад салбар бүлэг хичээллэдэг. Энэ барилга актлагдсан, ашиглах боломжгүй гэсэн мэргэжлийн байгууллагын дүгнэлт гарсан. Их засварын зураг төсөв хийгдсэн. Өргөтгөл хийж хуучин барилгаа засварласанаар хүүхдийн сурч хүмүүжих таатай орчин бүрдэхийн зэрэгцээ хамран сургалт нэмэгдэнэ.

 

9. Төмөр булаг сумын цэцэрлэгийн өргөтгөл: 1987 онд сумын иргэдээс бүрдсэн бригад 50 хүүхдийн яслийн зориулалтаар модоор барьсан. Анх барихдаа мэргэжлийн бус хүмүүс барьсан тул хана хазайсан тааз нурах аюултай болоод байсныг 2011 онд Япон улсын Өвсний үндэс хөтөлбөрөөр зассан. Энэхүү 2 яслийн ангийн зориулалтаар барьсан барилгад өнөөдрийн байдлаар 4 н бүлгийн 100 хүүхэд сурч байна. Барилгынхаа нийт талбайг анги, коридорыг угаалгын өрөө болгон ашиглаж байгаа тул багш нарын болон туслах ажилчид /нярав, ня-бо гэх мэт/ байрлах сургалтын бэлтгэл үйл ажиллагаа явуулах боломжгүй байгаа юм. Иймд  эхний ээлжинд  2 бүлгийн 50 хүүхдийн цэцэрлэгийн өргөтгөл барих шаардлагатай байна Зураг төсөв хийгдээгүй. Өргөтгөлийг барьсанаар Төмөрбулаг сумын цэцэрлэгийн насны нийт  320 хүүхдийн 200 нь цэцэрлэгт өдрөөр хамрагдах боломжтой болно. Цэцэрлэгт хамрагдаж байгаа хүүхдүүдийн сурч хүмүүжих орчин сайжирна.

 

10.  Аймгийн ахмадын асрамж үйлчилгээний төвийн барилгын их засвар. Тус төвийн барилгын өрөө, тасалгаануудын хананд 3 мм хүртэл өргөнтэй ан цав,  хагарал үүссэн. Тус барилгын их засвар болон сангийн ажлыг давхар хийх. Зураг төсөв хийгдээгүй.

 

11.  УСНААК ХХК-д бохир ус сорж цэвэрлэх, шугам сүлжээний бөглөрлийг шахаж гаргах авто машин.  УСНААК нь бохир усны 12 км шугам сүлжээ, бохир ус цуглуулах резервуартай 2 станцын үйл ажиллагааг хариуцаж ажилладаг. Тус 2 станц нь усны хаялга шугамгүй учир бохир ус соруулж, татан зайлуулах, шугамын бөглөрөл, аваар гэмтлийг барагдуулах бохир ус сорох, шахах зориулалтын машин механизм.

 

12.  Цэвэрлэх байгууламжаас гарсан лагийг стандартын дагуу зөөвөрлөж тээвэрлэх тусгай зориулалтын авто машин. Бохир усны шахах станцаас гарсан хог хаягдал, цэвэрлэх байгууламжийн лагийг ачиж тээвэрлэх тусгай зориулалтын машин механизм.

 

13.  7-р цэцэрлэг сантехник:  Тус цэцэрлэгийн 1-р байр 1963 онд 120 хүүхдийн яслийн зориулалтаар , 2-р байр 1964 онд 40 хүүхдийн яслийн зориулалтаар тус тус ашиглалтад орсон. 2013 оны байдлаар 1-р байранд 260, 2-р байранд 70  цэцэрлэгийн насны хүүхэд сурч хүмүүжиж байна. Анх баригдсанаас хойш сантехникийн их засвар хийгдээгүй шугам хоолой зэвэрч цоорсон байнга ус алддагаас доод давхарын тааз нурж тухай бүр засвар хийдэг,  шал өмхөрч цөмөрсөн, мөөгөнцөр үүссэн,  халуун усанд хүүхэд түлэгдэх эрсдэлтэй байгаа юм. Шугам зэвэрч хэт нэмгэрсэнээс гагнаж засах боломжгүй. Иймд энэ 2 барилгад сантехникийн их засвар хийж сургалт хүмүүжлийн хэвийн үйл ажиллагаа явуулах нөхцлийг бүрдүүлэх, мөн бохирын цооногийг  төв шугаманд  холбох   шаардлагатай болсон Зураг , төсөв хийгдээгүй

 

 

14.  Аймгийн нэгдсэн эмнэлэгийн хог хаягдлыг хадгалах байгууламжийн барих. Аймгийн Нэгдсэн эмнэлэг нь батлагдсан зураг төсвийн дагуу хог хаягдлыг байгууламжийг барьж  шаардлагтай тоног төхөөрөмжөөр хангагдсанаар байгууллагаас ялгарах аюултай болон ердийн хог хаягдлыг халддваргүй болгох, боловсруулах, устгах дэвшилтэд технологийг нэвтрүүлснээр байгаль орчинд халгүй аргаар зайлуулах ба хүн мал амьтад харьцаж цусаар дамжих халдварт өртөх ба хөрс, ус, агаараар дамжиж хүн амын дунд халдварт өвчин тархах биологийн хүчин зүйлсийн эрсдлүүдийг арилгана.

 

15.  Архивын шинэ барилга. Аймгийн төв архив нь өөрийн зориулалтын байргүй учир архив хадгалалт, болон ажилчдын ажиллах орчин нөхцөлийг сайжруулах зорилгоор архивын шинэ барилга барихаар төлөвлөж байна. Архивын барилга нь:

 

• Нэг загварын эсвэл архив бүрийн онцлогт тохирсон зориулалтын зураг төслөөр баригдсан.
• Гал усны болон гэнэтийн аюул, гадны бусад нөлөөнөөс найдвартай хамгаалагдсан байх.
• Далд камер бүхий дохиолын сестимтэй байхаар төлөвлөн зураг төсвийг хийлгэж байна.

 

16.  Мөрөн сумыг өндөр хүчин чадалтай хяналтын камер суурилуулах.. Аймгийн төв Мөрөн сум хүн амын төвлөрөл ихээр бий болсон суурьшилт хөдөлгөөн ихтэй, Улаанбаатар хот,  Дархан, Орхон аймгуудын дараа хүн амын төвлөрлөөрөө орж байгаа томоохон сум юм. Сүүлийн жилүүдэд гэмт хэргийн гаралт, өсөлт нэмэгдэж байгаа хүн ам, авто машин ихээр нэмэгдсэнтэй холбоотой бөгөөд гэмт хэргийг багасгах, орчны хяналт нөхцлийг сайжруулах үүднээс өндөр хүчин чадалтай хяналтын камер суурилуулах шаардлагтай болж байна.

 

17.  Түнэл, Галт сумдын Засаг даргын тамгын газрын барилга 1962-1963 онуудад ашиглалтанд  орсноос хойш их засварт ороогүй барилгууд юм. Тус 2 сумын Засаг даргын тамгын газарт нийтдээ 72 хүн ажиллаж байна. Галт, түнэл сумдын Засаг даргын тамгын газрын барилгыг шинээр барьж ашиглалтанд оруулснаар төрийн албан хаагчдын ажиллах орчин нөхцөл дээшилж төрийн албаны үйлчилгээ хурдан шуурхай явагдах нөхцөл боломжоор хангагдана.

 

18.  Төмөрбулаг сумын  Засаг даргын тамгын газрын барилга.  Тус сумын барилга нь 1987 онд ашиглалтанд орсноос хойш их засвар хийгдээгүй барилга юм.

 

19.  Стратегийн хүнсний нөөц бүрдүүлэх хөргүүртэй болон энгийн агуулах барих. . МУЗГ-ын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт мах, махан бүтээгдэхүүний үнийг тогтвортой байлгах зорилгоор махны нийлүүлэлтийн шинэ тогтолцоог бүрдүүлэх,  импортоор оруулдаг хүнсний бүтээгдэхүүнийг дотооддоо үйлдвэрлэдэг болж, төмс, хүнсний ногоо, сүү, өндөгний хэрэгцээг дотооддоо хангадаг болох, баруун бүсэд газар тариалан эрхлэлтийг хөгжүүлж, бүсийн гурилын хэрэгцээгээ хангадаг болох, хүнсний ногооны тариалалт, хураалтыг механикжуулж, агуулахын аж ахуйг хөгжүүлэхээр тусган, хүнсний ногооны дотоодын хэрэгцээг бүрэн хангах зорилт тавьж үүнтэй уялдуулан “Хүнсний тухай”, “Хүнсний бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлын тухай” хуулиудыг шинээр батлан гаргаж хэрэгжүүлж эхлээд байна. МУЗГ-ын үйл ажиллагааны хөтөлбөр болон, Хүнсний тухай хуулийг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд нутаг дэвсгэрийнхээ хүн амыг стратегийн хүнсээр тогтвортой, хүртээмжтэй хангах зорилгоор стратегийн хүнсний улирлын нөөцийг бүрдүүлэх стандартын шаардлага хангасан агуулахыг бий болгох зайлшгүй шаардлага байна.

 

 

20.  Сум дундын тэжээлийн фонд  /Цагаан-Уул, Шинэ-Идэр, Улаан-Уул/ Хөвсгөл аймгийн хэмжээнд сум дундын өвс, тэжээлийн фонд 3 цэгт байрлан тухайн үед улс, аймгийн өвс, тэжээлийг төвлөрүүлэн малчдад хүргэж байсан. Одоогийн байдлаар урд талын 4 сумын дунд Шинэ-Идэр суманд, хойд талын сумдын дунд Улаан-Уул суманд, баруун талын сумдын дунд Цагаан-Уул суманд тус тус хуучин цэгийг түшиглэн өвс, тэжээлийн фонд байгуулах боломж байна.  Эдгээр сумд ерөнхийдөө газрын гарц муу гардаг, хангалттай өвс, хадлангаа бэлтгэх талбайгүй, малчид цаг агаарын хүндэрсэн нөхцөлд өвс тэжээлээ аймгаас татан авахад унаа машин техникийн зардал өндөртэй байдаг тул  сум дундын фондыг байгуулсанаар улс,  аймгийн нөөцийн өвсийг  төвлөрүүлж богино хугацаанд нөөцийн өвсийг малчдад хүргэх  боломж бүрдэнэ. 

 

21.   Шинэ-Идэр сумын 8-н айлын орон сууцны барилга.  Монгол улсын Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт 100 мянган айл орон сууцны хөтөлбөрийг үргэжлүүлэн  хэрэгжүүлэхээр тусгасаны дагуу сум орон нутагт шилжин ирж ажилахаар ирж буй залуучуудыг дэмжих зорилгоор тус суманд 8-н айлын орон сууцны барилгыг тусгай зураг, төсвийн дагуу хийхээр төлөвлөж байна. Энэхүү орон сууцны барилга нь залуу гэр бүлүүдийн ая тухтай  амьдрах орчин нөхцлийг хангасан байх бөгөөд цаашид сум бүрт үргэжлүүлэн хэрэгжүүлнэ.

 

22.  Алаг-Эрдэнэ сумын нэгдсэн халаалт. Аймгийн хэмжээнд төв суурин газруудаа дулааны  төвлөрсөн шугам сүлжээнд холбох ажлыг шат дараалалтай хэрэгжүүлж байна. Сумдыг дулааны асуудлыг цогцоор шийдсэнээр модны хэрэглээ багасч, Орон нутгийн өмчит үйлдвэрийн газар байгуулагдаж ажлын байр бий болох ач холбогдолтой.

 

23.  Мөрөн сумын гудамжуудад явган хүний зам тавих, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд иргэдэд зориулсан гарц, зам бий болгох. Аймгийн төвийн төрийн байгууллагууд мөн томоохон үйлчилгээний газруудад Хөгжлийн бэрхшэлтэй иргэдэд зориулсан гарц, зам болохоор төлөвлөж байна.

 

24.  Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн нэгдсэн төв байгуулах. Монгол улсын засгийн газраас Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн нийгмийн асуудал, тэднйи ажиллаж амьдрах орчин нөхцлийг сайжруулах олон талт ажлуудыг зохион байгуулж байна. Хөвсгөл аймаг Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн ажиллах тэдний үйл ажиллагаагаа явуулах боломж нөхцлийг бий болгох замаар тэдэнд зориулж төв барихаар төлөвлөж байна.

 

 

АЙМГИЙН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГЫН ХЭЛТЭС